Via ferrata (klettersteig)
Via ferrata algemeen
Via ferrata (meervoud: vie ferrate) is een term die een aan klimmen verwante sport aanduidt. Vanuit het Italiaans letterlijk vertaald betekent het "ijzeren route" en daarmee geeft het al een goede definitie van het begrip: een via ferrata is namelijk een met metalen kabels uitgezet klimparcours langs een rotswand.De metalen kabels zijn, afhankelijk van het terrein, op afstanden van maximaal 6 m aan de rots bevestigd en in eerste instantie bedoeld ter beveiliging van de klimmer. Daarnaast worden de kabels doorgaans ook gebruikt om zich aan omhoog te trekken. Behalve de metalen kabel treft men op een via ferrata vaak ook andere hulpmiddelen aan, zoals o.a. beugels, voetsteunen, ladders en zelfs hangbruggen. De aanleg van vie ferrate wordt meestal gefinancierd door lokale overheden en bergsportverenigingen en de toegang is normaal gesproken gratis.
In het Duits wordt in plaats van via ferrata meestal de term klettersteig gebruikt, wat letterlijk vertaald gewoon "klimpad" betekent. Zowel de Italiaanse als ook de Duitse benaming worden op deze website gehanteerd.
Let op: te veel mensen beschouwen een klettersteig simpelweg als een beveiligd wandelpad, maar dat is het in géén geval. Op klettersteigen worden zware vallen gemaakt met een grote vangstoot en een grote kans op lichamelijk letsel. Laat je dus als beginner begeleiden door een gids en doe stap voor stap ervaring op.
Geschiedenis
De eerste klettersteig werd gebouwd in het jaar 1843 op de Dachstein in Oostenrijk. Hierbij werden ijzeren voetsteunen, uitgebeitelde treden en een scheepstouw gebruikt. In 1869 volgde een gezekerde hoog-alpiene klimroute op de Großglockner in Oostenrijk, in 1873 een klettersteig op de Zugspitze in Duitsland en in 1903 werd ook de Marmolata in Italië uitgerust met een via ferrata.Vervolgens kwam de Eerste Wereldoorlog waarbij Oostenrijks-Hongaarse en Italiaanse soldaten elkaar jarenlang bevochten langs het oorlogsfront in de Dolomieten: voor de verplaatsing van manschappen en materieel, bevoorrading en het creëren van strategische posities, werden tientallen cavernes en kilometers tunnels en paden door de bergen aangelegd, beveiligd met metalen steunen en kabels. Na afloop van de wereldoorlogen ontstond langzaam maar zeker de interesse om deze voorzieningen te gebruiken voor het opkomende alpinisme. De paden en beveiligingen werden gesaneerd zodat men ze ook aan bergtoeristen kon aanbieden voor recreatief gebruik.
Sindsdien is het aantal routes verder uitgebreid en werden ook elders in de Alpen (eerst in Oostenrijk, pas sinds de jaren '90 ook in Zwitserland en Frankrijk) talloze vie ferrate aangelegd. De Dolomieten in het noordoosten van Italië worden echter van oudsher nog steeds beschouwd als paradijs voor via ferrata-klimmers.
Behalve door ervaren klimmers, konden de vrij toegankelijke vie ferrate ook gebruikt worden door avontuurlijke wandelaars, die zo op anders onbereikbare plaatsen konden komen zonder daarvoor per se een cursus te moeten volgen of zeer geavanceerde uitrusting te moeten bezitten. De ernstige misvatting is dan ook ontstaan dat het klimmen in een klettersteig geen oefening of ervaring vereist. Talloze toeristen verongelukken helaas elk jaar weer door het ontberen van noodzakelijke uitrusting en ervaring.
Uitrusting & zekeringstechniek
Via ferrata-klimmers houden zich niet alleen met hun handen vast aan de metalen kabels om een val te voorkomen. Ze zekeren zich ook door middel van klimmateriaal dat specifiek voor deze sport ontworpen is: de via ferrata- of klettersteiguitrusting bestaat uit een helm, een klimgordel en een zogenaamde "klettersteigset".- Een klimgordel voor gebruik in vie ferrate is in principe hetzelfde als bij het rots- of ijsklimmen en bestaat meestal uit slechts een heupgordel. Dit geldt zolang de klimmer geen kind is en geen zware rugzak draagt: in deze gevallen is het gebruik van een integraalgordel of een extra borstgordel veiliger.
- Een klettersteigset bestaat uit twee speciale karabiners met (meestal elastische) verbindingsstukken, voorzien van een shock absorber. Deze set wordt met de daarvoor bestemde bevestigingslus aan de gordel bevestigd door middel van een simpele ankersteek. Alle andere mogelijkheden zijn uit den boze. Een klettersteigset is geoptimaliseerd voor slechts één val: een val verwijst de betrokken set inclusief karabiners direct naar het vuilnis!
- Karabiners voor gebruik in vie ferrate hebben een extra grote opening zodat ze makkelijker om dikke kabels passen en een aangepast sluitingsmechanisme zodat ze sneller los- en vastgemaakt kunnen worden.
- De shock absorber of vangstootdemper is een essentieel onderdeel van de klettersteigset en is van groot belang voor het reduceren van de vangstoot bij een val. Deze reductie is mogelijk dankzij een mechanisme dat de valenergie absorbeert door verlenging van de remweg. Er zijn hoofdzakelijk twee verschillende dempingsmechanismen in omloop: één waarbij het touw van de klettersteigset door een nauwe opening wordt geleid en door wrijving wordt afgeremd (wrijvingsrem of touwrem), en één waarbij een opgevouwen en vastgestikte bandlus gecontroleerd openscheurt en wordt uitgevouwen (scheurband). Beide systemen hebben hetzelfde effect en voldoen aan dezelfde internationale normen.
Maar let op: de meeste shock absorbers functioneren enkel naar behoren bij personen met een gewicht tussen 60 en 100 kg (zie ook: nieuwsbericht d.d. 10-10-2010 en NKBV Kenniscentrum). Lichtere personen en vooral kinderen dienen daarom speciale klettersteigsets te gebruiken! Anno 2016 bestaan er inmiddels verschillende voor dit doel ontwikkelde sets, te weten: de Edelrid Cable Vario, de Mammut Tec Step 2 serie, de Skylotec Buddy en de Skylotec Skysafe II.
Tevens is het van belang om hierbij dringend te benadrukken, dat een val op een klettersteig onvoorwaardelijk vermeden moet worden! Bij een val werken namelijk grote krachten op het lichaam en ook diverse obstakels, zoals o.a. uitstekende rotsen en metalen steunen, vormen dodelijke gevarenbronnen. Het gebruik van een klettersteigset met shock absorber biedt dus slechts een beperkte zekerheid en sluit zwaar letsel niet uit! Zie bijvoorbeeld dit nieuwsbericht d.d. 08-09-2013.
- Het laatste, maar daarom niet minder belangrijke, onderdeel van een via ferrata-uitrusting, is een klimhelm. Deze is nodig om het hoofd te beschermen tegen vallende steentjes, die door natuurlijke verwering of bij aanraking door vooruitgaande klimmers kunnen losraken. In een klettersteig moet je er eigenlijk altijd van uitgaan dat er gesteente naar beneden zal vallen, dus wees daarop voorbereid! Helaas wordt het dragen van een helm door velen nagelaten, met onnodige en vaak zeer ernstige verwondingen tot gevolg.
Moeilijkheidswaardering
Voor het aanduiden van de moeilijkheidsgraad van vie ferrate zijn in Europa hoofdzakelijk twee verschillende beoordelingsschalen in gebruik: in de Westalpen de Franse afkortingenschaal, en in de Oostalpen de door gidsboekenauteur Kurt Schall geïntroduceerde letterschaal.| Schall | Frans | |
| A | F | makkelijk |
| B | PD | weinig moeilijk |
| C | AD | redelijk moeilijk |
| D | D | moeilijk |
| E | TD | zeer moeilijk |
| F | ED | extreem moeilijk |
- De afkortingen van de Franse schaal gaan in zes stappen van F via PD, AD, D en TD tot ED. Plaats de muisaanwijzer over de afkortingen om de volledige Franstalige betekenis te zien.
- De letterschaal van Schall gaat alfabetisch van A tot F. De moeilijkheid van vie ferrate in het bergtochtenarchief van deze website is gewaardeerd volgens deze methode. Extra toelichting of verklaring hierbij is te vinden op de pagina moeilijkheidswaardering.
Alpiene gevaren, veiligheid en uitrusting
Alle informatie met betrekking tot alpiene gevaren, gezondheidsrisico's, preventieve veiligheidsmaatregelen en uitrusting is ondergebracht op de pagina's Gevaren & gezondheid en Planning & uitrusting.Foto's (7)
